Op 3 maart is Justine na een kort ziekbed overleden. Justine studeerde Nederlands en filosofie aan de Radboud Universiteit en heeft 30 jaar in het onderwijs gewerkt. Ze is 78 jaar geworden.

Justine was een onvermoeibaar dichter. Sinds 1978 publiceerde zij 15 dichtbundels. Het begrip bindingen is een sleutelwoord in het werk van Justine. Ons leven staat of valt met bindingen. Zonder bindingen zijn we niemand en nergens. Dichten was haar passie maar de wetenschappelijke kant van de dichtkunst interesseerde haar ook.

Drie weken geleden is Justine in het ziekenhuis opgenomen. Ze had alvleesklierkanker en de kanker was te ver uitgezaaid om haar nog te behandelen. Zondag 28 februari is ze in het hospice opgenomen waar ze woensdag 3 maart vredig overleed.

De Lock down verhinderde haar om haar laatste uitgave: verzamelde gedichten, een sonnet, feestelijk te presenteren. Een essay: “Over het interpreteren van gedichten”, was zo goed als klaar en zal later worden uitgegeven. Behalve dichten, schilderde Justine ook.

Justine was maatschappelijk erg betrokken. Vooral vrouwenzaken gingen haar aan het hart. Regelmatig stuurde ze brieven naar de Volkskrant of de Gelderlander die niet altijd maar toch regelmatig geplaatst werden. Justine was een opvallende persoonlijkheid. Een hart van goud, wars van opsmuk en luxe en altijd blij waneer ze een goed contact met iemand had.  We zullen haar missen maar haar gedichten leven voort.

    Dit was wat mij in 2020 beroerde

  Veel Volkskrantlezers zijn gedreven brievenschrijvers. Wij nodigden dertien van hen uit terug te blikken op het coronajaar, dat de meesten van hen het liefst zo snel mogelijk zouden willen vergeten. 

Op deze uitnodiging van De Volkskrant schreef Justine de volgende brief, die met foto, en de toelichting op dinsdag 29 december, met de twaalf andere, werd geplaatst:    

Van de radar

Op allerlei manieren zijn vrouwen in de loop der tijden weggedrukt. Het begon al met Eva, die ‘ontstond’ uit de rib van Adam, als mannin, een afgeleide. In sommige religies heeft ze niet eens een naam gekregen. En waar zijn de dochters?

In de katholieke kerk is in de middeleeuwen hevig getwist of een vrouw wel en ziel had, of eigenlijk dus gewoon een veredeld dier was, onmisbaar voor de voortplanting, maar een attribuut van de man. En nog steeds is een vrouw geen volwaardig mens binnen de katholieke kerk. Het priesterschap wordt haar bijvoorbeeld nog steeds ontzegd, terwijl dat onderscheid door Christus zelf- zie het Maria- Martha- verhaal, niet werd gemaakt. Het beste deel wordt ons nog steeds onthouden!. 

Meisjes haalden en halen vaak hun geboorte niet eens. Onze naam wordt ons nog steeds ontstolen. Zie bijvoorbeeld overlijdensadvertenties. Zolang de vernoeming niet langs de vrouwelijke lijn verloopt, met als tweede naam die van de man, verdwijnen vrouwen nog steeds massaal van de radar. 

 Justine Borkes, Nijmegen, 77, dichter

zie ook de pagina Kritisch werk

hoi allemaal,  

Graag nodigde ik jullie uit voor de presentatie van mijn Verzamelde gedichten, een sonnet, donderdag 17 december.

Maar helaas! Vanwege de lockdown kon dat niet doorgaan!

Maar als de berg niet naar Mohamed komt...

Willem Desmense van uitgeverij IJzer kwam mij op deze dag van de presentatie de bundels zelf brengen.

Dus toch nog een feestelijk moment!

Voor meer informatie en bestellingen: zie https://www.uitgeverij-ijzer.nl/poezie/borkes

en de beste wensen voor 2021.

Justine

Op donderdag 11 juni presenteerde ik mijn nieuwe dichtbundel bloei in Supplementboek, te Beek Ubbergen.

De toegang was- coronatijd- wel beperkt!

De bundel bloei is mijn veertiende. In 1978 debuteerde ik met de bundel liefde kan samengaan. Het is een pendant van de bundel groei, die vorig jaar juni ook bij uitgeverij IJzer is verschenen.

Tekst en foto's ziet u hier onder.

Presentatie bloei 11juni 2020 bij Supplement in Beek Ubbergen

Gedichten waarvan ik hou was de titel van mijn eindexamenopstel uit 1960, dat geen einde kreeg, omdat ik zoveel van gedichten hou!

Verband van deze bundel met groei, van nog geen jaar geleden:

groei komt voor bloei en is er een pendant van: twee gedichten eruit voorgelezen om dat te laten zien:

niet alles was

naar geweest

vertelde u later

saamhorigheid

tussen de standen

meteen na de

oorlog eenzijdig

opgeheven

-

jullie streden

dat de wereld van vóór

de oorlog open ging

het tekende

mijn leven

Mischa de Vreede kwam in 2012 naar Nijmegen, in het Vlaams Kwartier Ik werd, zoals zo vaak in die tijd,  uitgesist door de fine fleur van de Nijmeegse dichterscene.

Willem van Til, die de bijeenkomst voorzat, die ik daar voor het eerst zag, en die hier nu ook aanwezig is, en dit verhaal bevestigt, had er gelukkig wel verstand van poëzie, en bleef rustig.

Mischa de Vreede mijn grote voorbeeld, onlangs overleden: 'schrijfster' in de nrc-advertentie, en 'een mindere van Lucebert' in de

Groene, in een wat larmoyante beschrijving van vooral haar eigen ervaringen met haar, door Marja Pruys! Voor mij de absolute top van het vrije vers: het dicht in mij. Ik heb haar dat gelukkig zelf kunnen zeggen, op weg naar het station, ook door hele gedichten van haar voor te dragen. Wij liepen indertijd met haar bundel met huid en hand , uit 1957 op zak!!!

kom cathelijne

mijn lieve kleine

mijn ik in het reine

Ze werd in de Groene gepresenteerd als

'geen vrouw' wat ik heel intrigerend vond, en als heel goed- lees gelijkwaardig!- met mannen: haar zoon was haar grote steun en toeverlaat! Cathelijne wordt niet eens genoemd!!! Ik wil haar graag een waardig in memoriam geven, samen met Wim van Til, in poëziecentrum Nederland, in Nijmegen, waarvan hij oprichter en directeur is, en hij ging daarmee ter plekke akkoord!

Anne Vegter, directeur en oprichter van de Akademie van Kunsten, en zelf ook dichter, schreef mij- nadat ik haar bloei en een dichterleven in nijmegen- een bloemlezing uit alle dichtbundels, chronologisch geordend, en gepland voor dit najaar, samen met mijn essay Over het interpreteren van gedichten, digitaal had toegestuurd-

uw gedichten hebben een mooie vederlichte kwaliteit.

Daarmee zegt ze ook, ze hebben geen onnodige ballast, waardoor ze kunnen opstijgen. Want een gedicht als gedicht wordt niet bepaald door een hoeveelheid mooie woorden, maar door een dichter overstijgend 'het dicht in mij' dat zo goed mogelijk wordt opgevangen door de dichter als dichter. Het is dus geen prestatie waar je moe van wordt en dan is het af!

Een gedicht is, al of niet rijmend, ongerijmd: het kan niet. Als het wel kan is het proza, al of niet op rijm!

Het echte gedicht zit vaak verborgen in een hoop overbodige woorden. Wat ik probeer is dat echte gedicht te vangen, zonder ballast. Wat het allerergste is zijn de redacteursinvullingen, redacteurenpoëzie: gemankeerde dichters die zich in andermans werk kunnen uitleven en het oppoetsen: zij hebben niet de inspiratie gehad, en doen dus maar wat.

In het lied der dwaze bijen, van Martinus Nijhoff, is, wat een gedicht een echt gedicht maakt, mooi gevangen: een steeds herhaald niet noemen. Het gedicht typeert ook de dichter als dichter. Het kan ook niet: wij zijn gestorven. Net als bij Paul van Ostaijen, mijn andere grote voorbeeld:

 doe de deur dicht

 van de doos

 ik slaap

Ik heb het gedicht Het lied der dwaze bijen, ter plekke in zijn geheel voorgelezen.

Ik heb daarna gedichten uit bloei voorgelezen, na het openingsgedicht, dat hieronder staat, die vooral de coronatijd tot thema hadden:

bloei kun je

niet oogsten

net als een

gedicht

een nu dat

duurt

Daarna gaf mijn uitgever, Willem Desmense, mij het eerste exemplaar. Het leverde een soort dansje op!

Ik gaf Wim van Til, links op de foto ten opzichte van Willem Desmense, verolgens het eerste exemplaar van de rest van de oplage: hij was stiekem mijn eregast geweest!!!

De fotograferende aanwezige was Hein Bergmann, penningmeester van de stichting bindingen. Rechts naast hem een hele trouwe fan, die van de foto's zei: je staat er trots en gelukkig op!!! En zo voel ik me ook, zei ik toen tegen haar.

Naast Hein de gastheer Eugène Jeurissen, eigenaar van Supplement in Beek Ubbergen, die al mijn werk- zie de laatste foto, die ik zelf heb genomen- ter verkoop in voorraad heeft, en er zo de thuishaven van is. En tot slot, helemaal rechts van mij af gezien: Fred Vermaat, die de omslag, met de afbeelding van mijn aquarel gezelschap, en de typografie, net als zovele keren ervoor, had verzorgd!

De doop van bloei, zie ook de bloeiende bloemen, was een feest!

Van: justine
Verzonden: maandag 4 mei 2020 12:14
Aan: Lucien van Riswijk
CC:  justine; hero1@xs4all.nl
Onderwerp: REre: Gedichtenbundel groei

Geachte burgemeester van Zevenaar,  Lucien van Riswijk,

Wat geweldig!!! Dan kwam de bundel groei dus toch nog net op tijd voor de herdenking in Zevenaar!!!

Mijn ouders hebben dat vast meegekregen! Ik heb ontzettend veel van hen geleerd, wat ik in deze bundel, ‘een mooie hommage aan ouders en kind’, tot mijn grote geluk, heb kunnen vangen!!! 

Met vriendelijke groet!!! 

Justine

Ps. Wat geweldig ook dat u mijn bundel meteen heeft gelezen, en de mail zo persoonlijk beantwoordt, op deze bijzondere dag!!! U würdigt haar zo!!! Veel dank daarvoor!!! 

  Van: Lucien van Riswijk
Verzonden: maandag 4 mei 2020 11:35
Aan: presario10@freeler.nl
Onderwerp: Gedichtenbundel

Geachte mevrouw Borkes,

Dank voor de mail waarbij u uw dichtbundel voegde. De gedichten geven mij een inkijkje in de wijze waarop in uw gezin werd omgegaan met de verschrikkingen van de oorlog. Vanochtend mocht ik op een nagenoeg leeg Raadhuisplein namens het gemeentebestuur van Zevenaar een krans leggen. De passage uit uw gedicht

Zevenaar

Zo zwaar getroffen

Nog vederlicht

ging door mijn hoofd.

Met vriendelijke groet,

Lucien van Riswijk

Burgemeester 

een gedicht over het coronavirus ( zie ook www.coronagedicht.nl

de wereld zo

zwaar als ik

maakt mij

tijdloos licht

De Gelderlander van woensdag 2 oktober 2019: in het Nijmegen katern staat de gelukkige uitslag van de bus 65 plus.

De hele voorpagina ! Bus bijna gratis voor lage inkomens.

Met een treffende slotzin:: b&w heeft goed geluisterd naar wat er in Nijmegen leeft.